Καλώς ήλθατε στο Μέρωνα!
Ένα από τα ομορφότερα χωριά του Δήμου Αμαρίου, ο οποίος στο σύνολό του αποτελεί τμήμα του Γεωπάρκου του Ψηλορείτη, εντεταγμένο στο δίκτυο των Παγκοσμίων Γεωπάρκων της UNESCO (περιοχές ιδιαίτερης γεωλογικής σημασίας, σπανιότητας και κάλλους).
Ο Μέρωνας ξεχωρίζει και θέλγει, τόσο λόγω της γεωγραφικής του θέσης όσο και χάρη στην πολιτιστική του κληρονομιά. Περιβαλλόμενος από άγρια βλάστηση και κατάρρυτος από πηγαία νερά, το χωριό μας αποτελεί μια σπάνια ορεινή όαση δροσιάς, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες, οπότε και μεταμορφώνεται σε ένα ιδανικό ορμητήριο για υπαίθριες δραστηριότητες, εκδρομές και πολιτιστικές αναζητήσεις.
Χωριό με θέα
Το χωριό μας, χτισμένο σαν αετοφωλιά στα 630 μέτρα πάνω στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του όρους Παναόρι (ή Κατσονίση, Κατσονυχί), δεσπόζει του Ασσωμαθιανού Κάμπου (κοιλάδα Αμαρίου) με μοναδική θέα προς τις δυτικές πλαγιές του Ψηλορείτη, την Σάμιτο και τον Κέδρο.
Ο Μέρωνας εκτείνεται σε επιμήκη μορφή επί 168 περίπου στρεμμάτων γης, με διεύθυνση ΒΑ – ΝΔ, αμφιθεατρικά κτισμένος, ανάμεσα σε άγρια βλάστηση (αποτελούμενη κυρίως από βελανιδιές, πρίνους, φρύγανα) και εκτεταμένες καλλιέργειες από ελιές, οπορωφόρα και καρποφόρα δένδρα, σιτηρά και κήπους. Είναι ένα τυπικό Ελληνικό ορεινό χωριό με κεντρική πλατεία, στενά δρομάκια, βρύσες με διαρκή ροή κρυστάλλινου νερού, μικρές και μεγάλες εκκλησίες, παλαιό σχολείο, καφενεία και ταβέρνες.
Οι κατοικίες του αναπτύσσονται κλιμακωτά από τα 580 έως τα 645 μέτρα υψόμετρο, σφιχτά δομημένες στις παλιές γειτονιές, με χαρακτηριστικά καλντερίμια, αυλές και καμάρες. Διάσπαρτα παρατηρεί κανείς υπολείμματα και αρχιτεκτονικά στοιχεία από παλιές βενετσιάνικες οικίες.
Ιστορικά στοιχεία
Οι απαρχές του Μέρωνα ανάγονται πιθανότατα στα τέλη του 13ου αιώνα, από την συνένωση γύρω από τη σημερινή θέση τεσσάρων μικρών οικισμών: του Αγίου Γεωργίου, των Μυριανών, των Μετοχιών και του Αγίου Ιωάννη. Η θρησκευτική παράδοση θέλει το όνομά του Μέρωνα να προέρχεται από την λέξη “ημερώνω” – “μερώνω” ως αποτέλεσμα επιλογής του χώρου από παλαιά εικόνα της Παναγίας προκειμένου να έλθει εδώ για να “ημερεύσει”, να ηρεμήσει, να να βρει γαλήνη… Η εικόνα αυτή (με δυσδιάκριτα πλέον εικονογραφικά στοιχεία) σώζεται έως τις ημέρες μας και εκτίθεται στο εσωτερικό του περίφημου Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, προς το νότιο άκρο του χωριού. Όμως είναι πολύ πιθανόν η ετυμολογία της ονομασίας του χωριού να προέρχεται και από παραφθορά της ονομασίας του οικισμού Μυριανά.
Ιστορικά τεκμηριωμένα στοιχεία για την προέλευση της ονομασίας του χωριού δεν υπάρχουν. Αντίθετα, είναι γνωστό ότι η ακμή του χωριού ξεκινά περί τα τέλη του 13ου αιώνα, αφού σε Δημόσιο έγγραφο του 1301 έχουμε ήδη την πρώτη επίσημη αναφορά στην ονομασία Μέρωνας. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του οικισμού πρέπει να διαδραμάτισε – μεταξύ άλλων βυζαντινών ευγενών – η οικογένεια των Καλλέργηδων, οικόσημο της οποίας διακρίνεται ευκρινώς εντός και εκτός του Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Η παρουσία του Μέρωνα στα διοικητικά έγγραφα της Κρήτης είναι αδιάλειπτη από την εποχή εκείνη έως σήμερα, με μεταβαλλόμενο, αλλά πάντοτε σημαντικό αριθμό κατοίκων.
Πληθυσμιακά χαρακτηριστικά
Από πληθυσμιακή άποψη, ο Μέρωνας είναι το 4ο στην σειρά χωριό του Δήμου Αμαρίου από τα 42 κατοικημένα, με 318 εγγεγραμμένους κατοίκους (απογραφή 2011), έναντι 5.541 σε ολόκληρο τον Δήμο. Στην πραγματικότητα οι κάτοικοι είναι ολιγότεροι και δεν υπερβαίνουν τους 125, ιδιαιτέρως κατά τους χειμερινούς μήνες. Αν και το καλοκαίρι ο πληθυσμός του χωριού πολλαπλασιάζεται λόγω της εποχιακής επιστροφής για διακοπές αποδήμων Μερωνιανών (σε άλλες πόλεις της Κρήτης, αλλά και της υπόλοιπης Ελλάδος, της Ευρώπης, και της Αμερικής) τον χειμώνα στο χωριό παραμένουν 75 νοικοκυριά τα οποία εν έτει 2018 εμφανίζονται αριθμητικά με 125 μέλη (1,68 μέλη ανά νοικοκυριό) και με μέση ηλικία τα 60,4 έτη. Δυστυχώς οι αριθμοί που αφορούν στα παιδιά και τους νέους είναι πολύ χαμηλοί (μόλις 7 παιδιά κάτω των 10 ετών και 3 παιδιά μεταξύ 11 και 20 ετών), όπως επίσης και για τις ηλικίες από τα 21 έως τα 50 έτη όπου εμφανίζονται μόλις 25 άτομα. Αντίθετα από τα 51 έως τα 100 έτη οι κάτοικοι αγγίζουν τα 91 άτομα.
Οικονομία
Το εισόδημα των κατοίκων του Μέρωνα προέρχεται κυρίως από τον πρωτογενή τομέα, έχοντας ως πηγή την μικτή αγροτική οικονομία. Σημαντική εντούτοις είναι και η συμβολή του Τουρισμού Υπαίθρου ο οποίος άρχισε να αναπτύσσεται δυναμικά την τελευταία δεκαετία με ορατά αποτελέσματα, τόσο στο Μέρωνα όσο και στην ευρύτερη περιοχή του Αμαρίου.
Κύρια ενασχόληση των Μερωνιανών είναι η καλλιέργεια της ελιάς και δευτερευόντως της αμπέλου ή των σιτηρών, ενώ η κτηνοτροφία αφορά αποκλειστικά στην εκτροφή αιγοπροβάτων και περιορισμένο αριθμό οικόσιτων ζώων (χοίρων, κουνελιών και κοτόπουλων).
Στον Μέρωνα λειτουργεί σύγχρονο ελαιοτριβείο και μεγάλη μονάδα εκτροφής αιγοπροβάτων. Η συνολικά εκτιμώμενη παραγωγή ελαιολάδου ποικίλει από 40 έως 60 τόνους κατ’ έτος, ενώ η αντίστοιχη γάλακτος προσεγγίζει ή υπερβαίνει τους 130 τόνους. Με ποσοστό λιπαρότητας 7,5%, το γάλα προέρχεται κυρίως από πρόβατα σε σύνολο 900 περίπου αιγοπροβάτων.